Zeigarnik Nedir? Zeigarnik Etkisi, tamamlanmamış veya yarıda bırakılmış işlerin, tamamlanmış işlere göre daha belirgin ve kalıcı bir şekilde hatırlanma eğilimini ifade eden bir psikolojik kavramdır. Psikoloji alanında önemli bir fenomen olarak kabul edilen bu etki, insanların yarım kalan görevleri daha sık ve detaylı hatırladığını gösterir. Bu, tamamlanmamış işlerin zihinsel süreçlerde daha fazla yer kapladığı ve bu durumun bellek üzerindeki etkilerini ortaya koyar.
Zeigarnik İsmi Nereden Geliyor?
Zeigarnik Etkisi, adını bu fenomeni ilk kez deneysel olarak test eden Rus psikolog Bluma Zeigarnik’ten alır. 1920’lerin ortalarında Berlin Üniversitesi’nde bir deney sırasında, Zeigarnik, bir garsonun siparişleri hatasız bir şekilde hatırladığını gözlemlemiştir. Garson, siparişleri tamamladıktan sonra, artık zihninde yer tutmadığını belirtmiştir. Bu gözlem, Zeigarnik’in tamamlanmamış işlerin bellekteki etkilerini incelemesi için ilham vermiştir. Zeigarnik, Gestalt psikolojisinin ve Kurt Lewin’in alan teorisinin etkisi altında, bu konu üzerine derinlemesine araştırmalar yapmıştır.
Zeigarnik Etkisi Deneyleri
Zeigarnik’in yaptığı deneyler, bu etkilerin geçerliliğini test etmek amacıyla tasarlanmıştır. Katılımcılara çeşitli basit görevler verilmiş, görevlerin bir kısmı tamamlanmış, diğer kısmı ise yarıda kesilmiştir. Sonrasında katılımcılardan bu görevleri hatırlamaları istenmiştir. Araştırmalar, tamamlanmamış görevlerin hatırlanma olasılığının, tamamlanmış olanlardan daha yüksek olduğunu göstermiştir. Bu bulgular, Zeigarnik Etkisi’nin tamamlanmamış işlerin bellekte daha kalıcı bir iz bıraktığını desteklemektedir.
Günlük Yaşamda Zeigarnik Etkisi
Zeigarnik Etkisi, günlük yaşamda birçok örnekle kendini gösterir. İşte bazı örnekler:
- Ev Temizliği: Hafta sonu temizlik yaparken, eksik kalan işler düşüncelerimizi meşgul edebilir. Özellikle, bazı bölgelerdeki temizlik işlerinin tamamlanmaması zihinsel olarak rahatsız edici olabilir.
- Yarım Bırakılan Kitaplar: Bir kitabı önemli bir anın ortasında bırakmak, zihinsel olarak sürekli düşünmenize neden olabilir. Tamamlanmamış bir hikaye, düşüncelerinizi meşgul edebilir.
- Yemek Tarifine Tam Uymamak: Yeni bir yemek tarifi denediğinizde, tarife sadık kalmamak veya bir aşamayı atlamak, zihinsel olarak sizi rahatsız edebilir.
- Sporda Tamamlanmamış Set: Egzersiz sırasında planlanan setlerden birini tamamlamadan antrenmanı bitirmek, tamamlanmamış bir görev düşüncesini zihninizde tutabilir.
- Ertelenen Telefon Aramaları: Belirli bir telefon görüşmesini ertelemek, tamamlanmamış bir iletişim noktasının düşüncelerinizi meşgul etmesine yol açabilir.
Tamamlanmamış İşler Aklımızda Neden Kalır?
Kısa vadeli bellek, belirli bir miktar bilgiyi yalnızca kısa bir süre tutabilir. Kapasite sınırlarına ulaşıldığında, bilgiyi hatırlamak için tekrar etme gereği doğar. Zeigarnik Etkisi, tamamlanmamış görevleri zihinsel olarak sürekli olarak ön planda tutarak bu yükü hafifletmeye yardımcı olabilir. Ayrıca, uzun vadeli hedefler ve tamamlanmamış projeler, daha uzun süreler boyunca düşüncelerimizde kalabilir.
Zeigarnik, tamamlanmamış bir görevin bilişsel olarak gerginlik yarattığını ve bu nedenle daha fazla zihinsel çaba gerektirdiğini öne sürmüştür. Görev tamamlandığında ise bu gerginlik azalır ve görev, zihinsel meşguliyetten çıkar.
Yarım Kalmış Aşklar ve Zeigarnik Etkisi
Romantik ilişkilerde de Zeigarnik Etkisi kendini gösterir. Bir ilişki yarıda kalırsa, eksiklik ve çözümsüzlük duygusu ortaya çıkar. Aklımızda kalan sorular, pişmanlıklar ve umutlar, yarım kalan bu görevi sürekli olarak düşünmemize neden olabilir. Eski sevgililer ve tamamlanmamış ilişkiler, tamamlanmış ilişkilerden daha sık ve canlı bir şekilde hatırlanabilir.
Edebiyatta Zeigarnik Etkisi
Türk edebiyatında Zeigarnik Etkisi’nin bir örneğini, Ahmet Hamdi Tanpınar’ın “Abdullah Efendi’nin Rüyaları” adlı hikayesinde görmek mümkündür. Bu hikaye, tamamlanmamış işlerin ve çözülemeyen sorunların bireyin hayatındaki etkilerini derinlemesine inceler. Abdullah Efendi’nin yaşamında sürekli olarak tamamlanmamış eylemler ve eksikliklerle boğuşması, Zeigarnik Etkisi’nin edebi bir yansımasıdır. Zeigarnik Etkisi, hem psikoloji hem de günlük yaşamda önemli bir rol oynayan bir kavramdır. Tamamlanmamış görevler ve projeler, zihinsel süreçlerimizi ve hafızamızı nasıl etkiler, bu fenomeni anlamak, insan davranışlarını ve bellek mekanizmalarını daha iyi kavrayabilmemize yardımcı olur.
Bir yanıt yazın